Israelen 75 urte 10 data erabakigarrietan

1948: Independentzia

29ko azaroaren 1947an, NBEk Palestina bi estatutan banatzeko bozkatu zuen, bata judua eta bestea arabiarra.

Herrialde arabiarrek baztertutako planak arabiarren eta juduen arteko indarkeria eztanda eragiten du.

14ko maiatzaren 1948an, David Ben Gurionek Israelgo Estatuaren independentzia aldarrikatu zuen, 28 urteko aginte britainiarra izan ostean.

Egun bat beranduago, bost herrialde arabiar Estatu berriaren aurka gerrara doaz. 1949an amaitu zen lehen arabiar-israeldar gerra hau eta Israeli NBEk izendatutako lurraldea zabaltzeko aukera eman zion.

760.000 palestinar baino gehiago ihes egitera behartuta daude, baina ia 160.000 dira estatu berrian.

Zisjordania, Ekialdeko Jerusalem barne, Jordaniaren parte bihurtzen da eta Gazako Zerrenda Egiptoren parte bihurtzen da.

Holokaustoa bizirik atera direnek Israelera masiboki migratzen dute.

1967: Sei Eguneko Gerra

1967an, Israelek hirugarren gerra arabiar-israeldarra egin zuen Egipto, Siria eta Jordaniaren aurka. Sei egunetan, herrialdeak Ekialdeko Jerusalem, Zisjordaniakoa, Gaza, Siriako Golan Garaien zati bat eta Egiptoko Sinai penintsula konkistatu zituen.

Lurralde hauetan kolonizazioa hasten da.

1973: Yom Kippur Gerra

Sei urte geroago, Yom Kippur jai juduetan, estatu arabiarrek Israeli erasotzen diote, eta horrek erasoa uxatzen du baina galera handiak jasaten ditu.

1978: Egiptorekin bakea

17ko irailaren 1978an, Menahem Begin Israelgo lehen ministroak eta Anuar el Sadat Egiptoko presidenteak Camp Davideko Akordioak sinatu zituzten Washingtonen, zeinak 26ko martxoaren 1979an herrialde baten arteko lehen bake ituna sinatu aurretik.Arabiar eta Israel.

Egiptok Sinai berreskuratzen du, 1982an indarrean jartzen den itzulera.

Ituna herrialde arabiarrek salatu zuten eta Sadat, asko kritikatua, 1981ean hil zuten islamistek.

1982: Libanoren inbasioa

Israeldarrek Libano inbaditu eta Beirut inguratu zuten 1982ko ekainean. Yasser Arafaten Palestina Askatzeko Erakundeak (OLP) herrialdea utzi behar du.

Israelgo tropek Libano hegoaldea okupatu zuten 2000. urtera arte.

2006an Hezbollah mugimenduak Israelgo soldaduak bahitu ostean, Israelek beste ofentsiba suntsitzaile bat hasten du Libanon.

1993: Osloko akordioak

1987ko abenduan, palestinarrek Israelgo okupazioaren aurkako lehen matxinada hasi zuten, Intifada.

1993an, Israelek eta OLPk Palestinako autonomiari buruzko Osloko Akordioak sinatu zituzten Washingtonen, Arafat eta Yitzhak Rabin Israelgo lehen ministroaren arteko bostekoa markatu zuen bileran.

Arafat 1994an okupatutako Palestinako Lurraldeetara itzultzen da garaile, 27 urtez erbestean egon ostean, eta Palestinako Agintea ezartzen du.

1995: Rabin hilketa

Yitzhak Rabin hil du Tel Aviven, bake prozesuaren aurkako muturreko judu batek.

2000: Bigarren Intifada

2000ko irailean Israelgo eskuineko oposizioko buru den Ariel Sharonek Jerusalemgo Meskiten Esplanadera egindako bisitak bigarren Intifada eragin zuen, eta 2005era arte iraun zuen.

2005: Gazako Zerrendatik atera zen

Israel 2005ean atera zen Gazako Zerrendatik, eta 2007an blokeoa ezarri zuen, Hamas mugimendu islamistak lurraldearen kontrola hartu zuenean.

Israelek eta Hamasek lau gerra egin dituzte ordutik Gazan: 2008, 2012, 2014 eta 2021ean.

2009: Netanyahuren itzulera

2009ko martxoaren amaieran, Benjamin Netanyahu Likudeko buruzagia (eskuinean) lehen ministro kargura itzuli zen, 1996 eta 1999 artean kargua izan ostean.

2019an ustezko ustelkeriagatik hainbat delitu egotzita inputatu zuten.

2021eko hauteskundeetan garaitu ostean, 2022 amaieran boterera itzultzea lortu zuen, Israelen historiako gobernu eskuindarrenetako baten buru.

Botere Judiziala erreformatzeko bere proiektuak, 2023ko urtarriletik aurrera, aurrekaririk gabeko herri mobilizazioa eragiten du, kritikoen arabera, Israelgo demokrazia mehatxatzen duen testuaren aurka.

Israel, bere gailur ekonomikoan eta desberdintasun sozial handiak dituen herrialdea

Duela 75 urte sortu zenetik, Israel planetako ekonomiarik oparoenetako bat bihurtu da, nekazaritza eta puntako teknologietako sektoreetako enpresa liderrekin, baina desberdintasun sozial nabarmenekin.

* Artikulu honen testua, neurri batean, adimen artifizialeko tresnek sortu dute, azken belaunaldiko hizkuntza ereduek testuak prestatzen, berrikusten, itzultzen eta laburtzen laguntzen dutenak. Testu-sarrerak sortu ditu Curto Azken edukia hobetzeko AI tresnen albisteak eta erantzunak erabili ziren.
Garrantzitsua da azpimarratzea AI tresnak tresnak besterik ez direla eta argitaratutako edukiaren azken erantzukizuna Curto Berriak. Tresna hauek arduraz eta etikoki erabiliz, gure helburua komunikazio aukerak zabaltzea eta kalitatezko informaziorako sarbidea demokratizatzea da. 🤖